Grondwaterwinning (2000-2022)

Toestand

Eind 2022 bedroeg het totale vergunde debiet voor de winning van grondwater 393 miljoen m³ per jaar, waarvan:

• 64% voor de productie van drinkwater;
• 20% voor de landbouw;
• 13% voor de industrie.

Vlaanderen kent 6 grondwatersystemen, van ondiep naar diep:

• In het westen: het Kust- en Poldersysteem, het Centraal Vlaams Systeem en het Sokkelsysteem.
• In het oosten van ondiep naar diep: het Centraal Kempisch Systeem, het Maassysteem en het Brulandkrijtsysteem. 

Eind 2022 bedroeg het vergunde debiet voor de drinkwaterproductie 250 miljoen m³, waarvan:

• 38,4% in het Centraal Kempisch Systeem;
• 29,2% in het Brulandkrijtsysteem;
• 19,9% in het Maassysteem;
• 6,0% in het Centraal Vlaams Systeem;
• 4,5% in het Sokkelsysteem;
• 2,1% in het Kust- en Poldersysteem.

Het aandeel van het Sokkelsysteem is schijnbaar onbelangrijk, maar in Oost- en West-Vlaanderen staat het Sokkelsysteem wel in voor een belangrijk deel van het totaal vergund debiet voor grondwaterwinning ten behoeve van drinkwaterproductie.

Het aandeel van de landbouw in de vergunde debieten van 2022 varieert van 5% in het Sokkelsysteem tot 49% in het Centraal Vlaams Systeem. Het aandeel van de industrie in het vergunde debiet per grondwatersysteem varieert tussen 7 % in het Maassysteem en 23% in het Centraal Vlaams Systeem.

De hierboven beschreven cijfers betreffen vergunde installaties voor het effectief winnen en verbruiken van grondwater, bv. voor de productie van drinkwater, als proceswater voor industrie of voor landbouwdoeleinden. In een aantal gevallen kan het echter nodig zijn om “grondwater te winnen” met als hoofddoel het lokaal verlagen van het grondwaterpeil, al dan niet tijdelijk. Voorbeelden zijn bemalingen voor infrastructuurwerken en in mijnverzakkingsgebieden, maar ook voor bouwwerkzaamheden. De hoeveelheden grondwater die op die manier uit het grondwatersysteem verdwijnen, zijn momenteel nog niet zo goed gekend. Om de grootte en de impact van bemalingen te beperken, ontwikkelde de VMM richtlijnen en rekeninstrumenten. Meer info: https://www.vmm.be/water/grondwater/bemaling.

Evolutie

In de periode 2000-2022 is het totale vergunde debiet voor de winning van grondwater met 117 miljoen m³ of 23% gedaald. In absolute termen was de daling het grootst bij de industrie (72 miljoen m³) en bij de drinkwaterproductie (57 miljoen m³). 

• Op 20 augustus 2005 verviel een groot aantal oude vergunningen (vergund vóór 1985 zonder einddatum door het toenmalige Mijnwezen) van rechtswege. Een beduidend aantal van deze oude winningen was nog steeds vergund, maar niet meer in gebruik of is hervergund voor een lager volume, aangepast aan de reële behoefte.
• Daarnaast is er het gevoerde (herstel)beleid waarbij strikter toegezien wordt op het efficiënte gebruik van grondwater, zowel wat betreft de vereiste kwaliteit als de hoeveelheid. Daarbij wordt ook het gebruik van alternatieve bronnen en hergebruik gestimuleerd. Een voorbeeld van dit beleid is het grijswaterproject in West-Vlaanderen waar het gebruik van grondwater uit de bedreigde grondwaterlichamen binnen het Sokkelsysteem vervangen wordt door behandeld oppervlaktewater. 

De laatste jaren heeft die daling zich echter niet doorgezet.

Bij de landbouw was er een toename met 23 miljoen m³ tussen 2000 en 2022. De toename sinds 2019 is opmerkelijk. Wellicht is dit een reactie op de weersomstandigheden met lange warme en droge periodes sinds 2017. De toename is het meest uitgesproken in het Centraal Kempisch Systeem.

Met uitzondering van het Maassysteem zijn de totale vergunde debieten in alle grondwatersystemen gedaald ten opzichte van 2000, maar de laatste jaren zetten die dalingen zich dus niet verder door. In relatieve termen is de daling het grootst in het Sokkelsysteem (-61% t.o.v. 2000). In het Sokkelsysteem daalden de vergunde debieten voor de industrie zelfs met een factor 10. Om op lange termijn een stabilisatie en stijging van de grondwaterpeilen en aldus een herstel van de diepe watervoerende lagen in het Sokkelsysteem te bekomen, is een daling van 75% t.o.v. 2000 vooropgesteld.

Hoe pakken we dit aan?

De effecten van een grondwaterwinning hangen af van de lokale (hydro)geologische omstandigheden en van de aard van de grondwaterwinning zelf. Hiermee wordt rekening gehouden bij de verlening van vergunningen. Bovendien werden specifieke gebieds- en grondwaterlaagfactoren voor de grondwaterheffing ingevoerd.

De stroomgebiedbeheerplannen bepalen wat Vlaanderen zal doen om de toestand van het oppervlaktewater en het grondwater te verbeteren. Alle maatregelen en acties die genomen worden om de toestand van de watersystemen te verbeteren of de overstromingsrisico's beter te beheren, zijn samengebracht in het maatregelenprogramma. Voor het herstel van de grondwatervoorraden zijn vooral volgende maatregelengroepen belangrijk:

• Groep 3 - Duurzaam watergebruik
• Groep 5A - Kwantiteit grondwater

De zes grondwatersysteemspecifieke delen gaan dieper in op de grondwaterkwantiteit en op de chemische kwaliteit van de grondwaterlichamen binnen het grondwatersysteem.

• Grondwatersysteemspecifiek deel Kust- en Poldersysteem
• Grondwatersysteemspecifiek deel Centraal Vlaams systeem
• Grondwatersysteemspecifiek deel Sokkelsysteem
• Grondwatersysteemspecifiek deel Maassysteem
• Grondwatersysteemspecifiek deel Centraal Kempisch systeem
• Grondwatersysteemspecifiek deel Brulandkrijtsysteem

Voor de grondwaterlichamen die zich in een kwantitatief ontoereikende toestand bevinden, zijn herstelprogramma’s opgemaakt. In de actiegebieden grondwater zijn specifieke doelstellingen en afbouwmaatregelen vastgesteld om zo te komen tot een herstel van de goede toestand van het betreffende grondwaterlichaam. Daarnaast zijn ook waakgebieden grondwater aangeduid, waar de evolutie van de toestand nauw in het oog gehouden wordt. Indien nodig kunnen er ook specifieke maatregelen genomen worden om een achteruitgang te vermijden, bv. enkel gebruik van grondwater voor hoogwaardige toepassingen.

Meer informatie

• De grondwaterbrochures van VMM beschrijven onder meer de ligging van de verschillende grondwatersystemen.
• De Databank Ondergrond Vlaanderen geeft de grondwatervergunningen per locatie.