Dynamisch waterbeheer
In de jaren 1990 werden alle waterlopen in Vlaanderen gedetailleerd opgemeten. De data werden samengebracht in een vooruitstrevend computermodel. Daarmee konden onderzoekers voorspellen op welke plaatsen er al dan niet overstromingen zouden komen.
Dertig jaar later is het oorspronkelijke watermodel verder ontwikkeld tot een real-time-instrument dat nauwkeurig kan voorspellen hoe een waterloop zich zal gedragen. Het model omvat alle meetdata van waterlopen, stuwen, schuiven, wachtbekkens, pompstations en andere constructies, maar ook hoogtemodellen, neerslagmetingen, gemiddelde en actuele waterpeilen, radargegevens en nog veel meer. Op basis van al die data kunnen we bijvoorbeeld achterhalen hoe een waterloop zal evolueren in een bepaald klimaatscenario. De VMM gebruikt het simulatiemodel ook om vooraf na te gaan welke impact bepaalde werkzaamheden zullen hebben, zodat er geen ongewenste neveneffecten ontstaan. Een maatregel tegen wateroverlast mag bijvoorbeeld geen extra last veroorzaken op een andere locatie.
Zodra de werken in en rond Diest achter de rug zijn, zal het real-time-voorspellingssysteem worden ingezet als een dynamisch beheer- en bewakingssysteem. Het model zal mee bekijken waar en wanneer er wateroverlast verwacht wordt, wanneer de wachtbekkens gevuld moeten worden, waar een wateroverschot nog naartoe kan als de wachtbekkens vol zijn en wanneer een waarschuwing aan de orde is.
Meer buffercapaciteit
Naast bewaking zetten we ook in op een dynamischer waterbeheer. De huidige voorspellingssystemen gebruiken de vaste instellingen die in bepaalde waterbouwwerken geprogrammeerd zijn. Dat werkt wel goed, maar op en rond de Demer zullen straks zoveel stuurbare bouwwerken staan dat we ook efficiënter kunnen gaan werken. Wordt er bijvoorbeeld veel regen voorspeld, dan kunnen we het waterpeil in de Demer vooraf al verlagen, zodat er meer buffercapaciteit vrijkomt voor regenwater. We kunnen ook wachten om een wachtbekken te vullen tot het echte piekdebiet van een storm eraan komt. De wachtbekkens blijven een hulpmiddel: er kan altijd een storm komen die zo zwaar is dat de rivieren en de wachtbekkens het water niet meer kunnen slikken. Dan komt het erop aan om de buffercapaciteit zo efficiënt mogelijk in te zetten. Met een dynamisch opvolgsysteem willen we de maximale efficiëntie uit onze wachtbekkens halen.
Als extra vernieuwing zetten we in Diest ook in op waterberging in het landschap. We rekenen niet alleen op de officiële wachtbekkens, maar brengen elk stukje grond in kaart dat in nood gebruikt kan worden om water vast te houden. Zo kunnen we bijvoorbeeld de vijvers rond Diest inschakelen als bufferzones. Door de klimaatverandering zullen we in de toekomst veel meer neerslag te verwerken krijgen op kortere periodes. Waar overstromingen vroeger vooral in de winter voorkwamen, zien we ze nu ook in de zomer opduiken, met veel meer schade voor landbouw en natuur als gevolg. Door de Grote Steunbeer en de nabijgelegen waterconstructies stuurbaar te maken, kunnen we veel beter op zulke omstandigheden inspelen.
Veiligheidssystemen
Alle bestaande en nieuwe waterconstructies in Diest werken volautomatisch, met een lokale regelaar. Ze worden opgevolgd via een afstandsbewakingssysteem (een SCADA-systeem) en via camerabewaking. De toestand ter plaatse wordt overal zo goed mogelijk gemonitord. Loopt er iets fout, dan wordt de permanentiedienst meteen verwittigd, zodat we tijdig kunnen ingrijpen en bijsturen. Via automatisering en afstandsbewaking proberen we alles 24 uur per dag op een betrouwbare manier op te volgen. Uiteraard worden alle constructies ook regelmatig ter plaatse gecontroleerd.
Hoe werkt een wachtbekken? Een wachtbekken is een gebied dat een teveel aan regenwater tijdelijk kan opvangen om overstromingen op andere plaatsen te vermijden. De meeste wachtbekkens zijn geautomatiseerd: zodra het waterpeil op een bepaald meetpunt in een waterloop te hoog is, gaat er een stuwklep open en stroomt er water in het wachtbekken. Op momenten dat een wachtbekken niet in gebruik is – het merendeel van de tijd, want het is een noodmaatregel – heeft het een andere functie, bijvoorbeeld natuur- of landbouwgebied.
Aanpassen aan omstandigheden Een dynamisch waterbeheer, zoals de VMM in Diest wil realiseren, laat toe om wachtbekkens efficiënter in te zetten. Het wordt dan bijvoorbeeld mogelijk om een wachtbekken niet meteen te vullen zodra een bepaald waterpeil overschreden wordt, maar te wachten tot de echte neerslagpiek van een storm eraan komt. Op die manier wordt mogelijke economische en andere schade maximaal beperkt. Bij minder felle regen kan de beheerder ook rekening houden met andere aspecten, zoals het maximaal spreiden van de overstromingsdruk om de natuur in de wachtbekkens zo weinig mogelijk te verstoren.
