Acties om Westhoek weerbaar te maken voor water

Weerbare Westhoek  

Deze werkzaamheden maken deel uit van de maatregelen die de Vlaamse Regering eind 2023 goedkeurde op basis van het advies van de Taskforce Weerbare Westhoek. Deze taskforce kwam er nadat de Westhoek en het IJzerbekken in november 2023 werden geconfronteerd met uitzonderlijke regenval en een verhoogde afvoer van regenwater uit Frankrijk. De combinatie van een bodem die verzadigd was door hoge grondwaterstanden, dood tij, aanhoudende westenwind en zware neerslag stroomopwaarts in Frankrijk, leidden ertoe dat verschillende waterlopen buiten hun oevers traden.  

Herinrichting Grote Beverdijkvaart te Nieuwpoort 

Met deze werken breidt de VMM het waterbergend vermogen en de afvoercapaciteit bij hoge waterpeilen uit. We creëren ook een grotere waterbuffercapaciteit die zorgt voor een robuust watersysteem met een grotere weerbaarheid tijdens droge periodes. Tegelijkertijd verbeteren we de stabiliteit van de oevers om te voorkomen dat die op te veel verschillende plaatsen afkalven. Dat beperkt de investeringskosten voor oeverherstel.  

Naast het belang van de herinrichting om het risico op overstromings- en droogteschade te voorkomen, zorgt de herinrichting van de Grote Beverdijkvaart voor een ecologische opwaardering, uitbreiding van groenblauwe netwerken en meer natte natuur door de aanleg van een winterbed. De herinrichting biedt ook de mogelijkheid om periodiek hogere waterpeilen in de waterloop te voorzien waardoor er minder grondwater gedraineerd wordt via de bedding. Een hogere waterstand vermindert ook de verzilting en zorgt voor een grotere waterbuffer. Na afronding van de herinrichtingswerking aan de Grote Beverdijkvaart start een gelijkaardig project op de Koolhofvaart. De kostprijs van de inrichtingswerken voor Grote Beverdijkvaart en Koolhofvaart bedraagt in totaal ruim 3 miljoen euro. 

Slibruiming Stenensluisvaart en Houtensluisvaart 

In het Blankaartgebied voeren we ook slibruimingen uit, om te zorgen voor een goede waterdoorstroming. Vooral de hoofdwaterlopen Stenensluisvaart en de Houtensluisvaart zorgen voor de afwatering van ‘De Blankaart’ naar de IJzer. Een automatische stuw en pomp op de Stenensluisvaart regelen het waterpeil in het natuurgebied in functie van de doelstellingen vanuit veiligheid, natuur, landbouw en drinkwaterproductie. In uitvoering van het natuurinrichtingsproject van de Blankaart is het waterpeil verhoogd om verdroging tegen te gaan. Het water van de IJzer en de waterlopen van de Blankaart wordt gebruikt voor de productie van drinkwater.    

Erosieproblematiek 

Deze Stenensluisvaart en de Houtensluisvaart worden vooral gevoed door waterlopen in de hoger gelegen zandleemstreek (de Kerkebeek, Ronebeek en de Steenbeek) maar zorgen ook voor de afvoer van het overstromingswater vanuit de Ijzer dat in het broekengebied tijdelijk gebufferd wordt bij hoge regenval.  Samen met het water komen grote hoeveelheden sediment mee. Erosie in de opwaartse gebieden zorgt ervoor dat veel sediment terechtkomt in de laaggelegen overstromingsgebieden waar het sediment bezinkt. Hierdoor slibben beide hoofdwaterlopen aan en groeien ze volledig dicht met waterplanten waardoor het water niet goed meer kan doorstromen. Extra aandacht voor erosiemaatregelen is heel belangrijk om de aanvoer van de sediment en bijgevolg de aanslibbing in de waterlopen te voorkomen. 

Er moet gemiddeld 120 cm slibbodem geruimd worden in het midden van de benedenloop. Dat gebeurt met een kraan met GPS die tot op enkele centimeter nauwkeurig onder water het slib kan wegnemen tot de gewenste peilen. Het slib is jammer genoeg vervuild, vooral met minerale olie door de overstortwerking uit de rioleringsinfrastructuur en door incidenten in het stroomgebied. Om verspreiding van deze verontreiniging te voorkomen, de waardevolle vegetaties naast de waterloop niet te schaden en geen verlies aan bergingscapaciteit te realiseren, moet de ruimingsspecie onmiddellijk na de ruiming afgevoerd worden. Na behandeling in een grondsaneringsbedrijf kan deze grond hergebruikt worden als akkerbodem of bouwstof. Om te voorkomen dat de oevers beschadigd worden en om de aanwezige waardevolle waterplanten maximaal te behouden, wordt het gros van het te ruimen volume uit de as van de waterloop gehaald. Er moet maar 75% van het totaal aanwezige slibvolume uit de Stenensluisvaart uit de waterloop verwijderd worden, dus ruim 15.000 m³ nat slib. Zones met waterplanten worden niet of minder geruimd. Uit de Houtensluisvaart moet er circa 10.000 m³ slib geruimd worden. De ruimingswerken voor Stenensluisvaart en Houtensluisvaart kosten samen ruim 2 miljoen euro. 

Snelle resultaten 

De werken worden uitgevoerd in een zeer korte periode. In het najaar wordt het peil in dit laaggelegen gebied weer hoger ingesteld, waardoor het moeilijk is om zo’n werken uit te voeren. In november 2023 werd het Blankaartgebied ingezet als belangrijk overstromingsgebied van het Ijzerbekken en stond er tot ruim 2 meter water boven het maaiveld. Het gebied was gedurende verschillende maanden overstroomd. We verwachten dat de resultaten van de slibruiming snel zichtbaar zijn, met een betere waterdoorstroming, een gezondere waterbodem en een herstellende natuur in de omgeving. Door het risico op overstromingen in het gebied te verminderen en de ecologische waarde van het gebied te herstellen, gaan we met dit project ook de effecten van klimaatverandering tegen.