‘Elke overstroming is anders, alleen met een goede samenwerking hou je de kopjes boven water’

Annemie is hydroloog. Zij maakt computermodellen van de onbevaarbare waterlopen die beheerd worden door de VMM. Daarmee voorspellen we realtime de situatie van onze waterlopen, die ook opgevolgd kunnen worden op www.waterinfo.be. Daarnaast berekent ze ook de impact van bepaalde maatregelen op onze waterlopen.

Maarten is gebiedsingenieur. Hij coördineert het onderhoud en het beheer van de onbevaarbare waterlopen (eerste categorie) in het Ijzer-, Leie- en Brugse polderbekken. Dat doet hij samen met een team van gebiedsbeheerders en elektromechanici.

Wanneer en hoe hadden jullie door dat de wateroverlast zwaar zou worden?

Annemie: De neerslagvoorspellingen van het KMI vormen een belangrijke indicator. Daarmee krijgen we een zicht op de situatie in onze regio voor de komende 10 dagen, met zeer gedetailleerde voorspellingen voor de eerstvolgende 48 uur. Op basis daarvan geven onze modellen dan aan wanneer een bepaalde situatie kritiek wordt of niet. De VMM-operator die op dat moment de situatie opvolgt, brengt dan meteen de hydroloog van het gebied in kwestie op de hoogte. Voor het IJzerbekken ben ik dat. Ik verwittig dan onze mensen op het terrein zodat zij tijdig actie kunnen ondernemen.
Maarten: Zodra wij verwittigd worden, starten wij voorbereidende maatregelen op. We controleren de automatische werking van de stuwen en pompen, zodat het water op de juiste plaats kan opgehouden of overgepompt worden zodra er bepaalde waterpeilen bereikt worden. We gaan na of de wachtbekkens klaar zijn om al het water op te vangen. We voeren een extra opkuisactie uit van omgevallen bomen en takken in en rond de waterlopen. En dat was nodig, want storm Ciarán had net nog lelijk huis gehouden. Het is heel belangrijk dat we vermijden dat er pompen of stuwen ‘verstopt’ geraken door dat afdrijvend natuurafval.

Een goeie wisselwerking en communicatie tussen de mensen op het terrein en de mensen achter de schermen is dus cruciaal?

Annemie: We houden elkaar zeer goed op de hoogte. Vooral de precieze hoeveelheid neerslag die voorspeld wordt en de impact daarvan op het gebied geven we zo snel mogelijk door, onder meer met updates via whatsapp zodat onze mensen op het terrein meteen op de hoogte zijn.
Maarten: Tijdens de piekperiodes hielden we elke ochtend een overleg via MS Teams, soms al om 7 uur, zodat we de meest actuele situatie konden briefen aan de betrokken collega’s en we konden overleggen welke acties er die dag best genomen werden: wat zijn de meest kritische punten, moeten we de afwatering bijstellen, houden we het water verder vast of maken we de bekkens leeg, …?

'Met al die info kon onze vertegen-woordiger in het provinciaal crisis-overleg ons advies voorleggen aan de gouverneur, de hulpdiensten en de andere water-beheerders.'

Een bijkomend hulpinstrument zijn de dronebeelden die we laten maken van de getroffen gebieden. We laten niet zomaar blindweg wat beelden maken. We stemmen eerst af welke gebieden het interessants zijn en wanneer we de piek verwachten. Er mag ook niet te veel wind staan en er moet voldoende licht zijn buiten. Het voordeel is dat we die beelden heel snel kunnen consulteren en we zo nog een beter zicht krijgen op de situatie. Zij kunnen dan met kennis van zaken de meest geschikte maatregelen nemen en de meest precaire locaties bepalen. Zo geven we onder meer aan op welke plaatsen en met welke capaciteit er water gepompt moet worden, naar waar het water best wordt afgevoerd, welke dijken er verhoogd of verstevigd moeten worden met zandzakjes, enzovoort.

Dat vraagt een goed overleg met alle betrokken actoren. Loopt dat vlot?

Annemie: Er was een heel goede samenwerking tussen de verschillende waterloopbeheerders. Iedereen zocht mee naar oplossingen om het water weg te krijgen. Ook met de andere partners, zoals de Provincie West-Vlaanderen, de Polders en het HIC (het voorspellingscentrum van de bevaarbare waterlopen) was er een goede wisselwerking. We zetten ook sterk in op betere contacten met steden en gemeenten. De voorbije twee jaar hebben we daarom extra inspanningen gedaan om hen uit te leggen wat we doen, hoe we dat doen en waarom. We hebben nu gemerkt dat zij ons beter weten te vinden, dat ze gebruikmaken van ons advies en onze kennis en ons permanentienummer gebruiken. Een duidelijke win-win dus.
Maarten: Die goede samenwerking is belangrijk, want op het terrein blijft het vaak een complexe en moeilijke zaak. Elke overstroming is anders. Vroeger zijn we al geconfronteerd geweest met intense neerslag die dan zorgt voor overstromingen op de bovenlopen (dit zijn de kleinere waterlopen bovenstrooms). Nu waren het langdurige regens die bleven aanhouden en die dan vooral in de benedenloop voor overlast zorgden. Niet overal waar er water staat, kunnen we dat zomaar sturen. We kunnen nergens een deur dicht doen die al het water tegenhoudt. Water zoekt altijd zijn weg naar het laagste punt. We kunnen dat wat vertragen, tegenhouden of wegpompen. Maar water dat blijft komen, blijft staan tot het uiteindelijk naar zee kan vloeien. Dat moeten we duidelijk blijven maken aan steden en gemeenten, burgers, landbouw en industrie.

Is het toeval dat het IJzerbekken zo zwaar getroffen werd? Kunnen we ons voorbereiden op gelijkaardige situaties in de toekomst? Kunnen we bijkomende (preventieve) acties nemen?

Annemie: Er waren drie neerslagpieken op minder dan twee weken tijd. Via de onbevaarbare waterlopen accumuleerden die op de IJzer, zodat het effect stroomafwaarts telkens groter werd. Het is aangetoond dat we door klimaatverandering drogere zomers krijgen en nattere winters met meer intense neerslag op korte tijd. De hogere temperatuur van het zeewater speelt hier zeker ook een rol. Daardoor ontstaat er veel meer verdamping, die dan met de luchtstroming zorgt voor meer neerslag landinwaarts. In november kwam dat telkens op dezelfde regio terecht. Daarnaast was er ook een grote afstroom vanuit het Franse deel van het stroomgebied van de IJzer. Samen zijn dat gigantische volumes van zeker tientallen miljoenen kubieke meter. Al dat water komt dan in de vallei samen met de gekende overstromingen tot gevolg.
Maarten: Niet alleen het IJzerbekken was getroffen. Ook het Leiebekken deelde mee in de klappen. Denk maar aan de Heulebeek in Ledegem, waar de gouverneur onder meer besliste om een nooddijk aan te leggen.

Hoe is de situatie momenteel?

Maarten: De toestand evolueert gunstig, maar we blijven alles wel waakzaam opvolgen. Het gebied is heel sterk verzadigd en de peilen staan nog hoog. We moeten dus alles doen om het water zoveel mogelijk verder af te voeren. Als het over enkele weken opnieuw intens en langdurig zou regenen in de regio, zullen onze alarmbellen meteen weer afgaan.

Naast het voorspellen en het beheersen, zet de VMM zich ook in om structureel de kritieke punten op vlak van wateroverlast aan te pakken.

'Het is belangrijk om te blijven investeren in overstromings-beheerswerken.'

Maarten: Er zijn de voorbije jaren heel wat investeringsprojecten uitgevoerd die nu duidelijk hun vruchten afwerpen. Denk maar aan de dijk in het centrum van Moorsele, die goed stand hield en heel wat woningen van wateroverlast heeft gevrijwaard. Zonder heel het stuwensysteem rond Ieper dat we gerealiseerd hebben, zou ook daar een groot stuk onder water gestaan hebben. Een aantal extra pompen, die er bij een vorige crisis van wateroverlast nog niet waren, hebben nu goed hun werk gedaan. Het is belangrijk om daarin te blijven investeren.

Wat moet er verder nog gebeuren?

Annemie: Het is van belang om te blijven inzetten op interne kennisdeling op onze maandelijkse permanentiebijeenkomst. We maken een intern rapport op met inzichten uit de voorbije periode. Zo zijn we beter gewapend voor eventuele crisissen in de toekomst. We kunnen ook veel leren van ervaringen bij andere waterlopen en andere gebieden, hoe daar de afwatering en de sturing in elkaar zit en welke ingrepen er werken.
De nieuwe dronebeelden van de overstromingen zullen gebruikt worden voor de watertoets – een instrument om de mogelijke impact van een project op het watersysteem na te gaan – en voor de informatie die je moet geven bij verkoop of verhuur in overstromingsgevoelige gebieden.
Er is ook een Task Force Weerbare Westhoek opgericht waar de VMM aan meewerkt. Deze Task Force zal een lijst van actiepunten opmaken om op (korte) termijn uit te voeren en de bijhorende budgetten aangeven die daarvoor nodig zijn.
Maarten: Het is ook belangrijk om te kijken naar maatregelen op lange termijn. Sommige zaken zouden een heel grote impact kunnen hebben, maar zijn niet eenvoudig te realiseren, zoals bijvoorbeeld grotere gebieden inzetten om heel veel water te stockeren. Sommige locaties en gebieden zijn dan weer beschermd als erfgoed, dus ook daar kunnen we niet zomaar ingrepen doen.

Maar eerst is het tijd om even te bekomen van deze zware periode?

Maarten: Dat klopt. We zijn met man en macht aan de slag geweest de voorbije weken. Ook collega’s die normaal gezien andere taken uitvoeren, draaiden mee om de toestand van onze waterlopen op te volgen en onder controle te houden. Sommigen waren tot laat in de nacht in de weer en stonden de volgende ochtend alweer vroeg paraat. Ik wil daarom iedereen nog eens heel hartelijk bedanken die hieraan zijn steentje bijdroeg. Het beheersen van deze crisis was in de eerste plaats maar mogelijk dankzij de vele inspanningen van een heel team, dagen aan een stuk. Ik hoop dat we gespaard blijven van nieuwe problemen zodat ze allemaal wat kunnen ontspannen tijdens de kerstperiode, om er dan na Nieuwjaar weer vol voor te gaan.

Volg de actuele toestand en voorspellingen op www.waterinfo.be.