Instrumenten voor een betere lokale luchtkwaliteit
Op deze pagina:
- Hoe staat het met onze luchtkwaliteit?
- Samenwerking tussen steden en gemeenten
- Wat kunnen gemeenten doen om de luchtkwaliteit te verbeteren?
- Succesfactoren voor een lokaal beleid voor zuivere lucht
Hoe staat het met onze luchtkwaliteit?
Verbetering, maar nog werk aan de winkel
De voorbije decennia is de luchtkwaliteit in Vlaanderen gevoelig verbeterd. We stellen wel vast dat de luchtkwaliteit er in 2022 niet meer op vooruit gegaan is. Belangrijkste oorzaken daarvoor zijn de heropleving van de economie na Covid en meer houtverbranding. Vooral stoffen die sterk gelinkt zijn aan houtverbranding (PAK’s, organische massa in fijn stof en bepaalde roetfracties) namen toe.
Belangrijke impact van luchtvervuiling op onze gezondheid
In alle Vlaamse steden en gemeenten heeft de luchtvervuiling negatieve gevolgen voor de gezondheid van inwoners, ook al halen we op de meeste plaatsen de Europese normen. Fijn stof, stikstofdioxide en ozon zijn de drie stoffen met de grootste gezondheidsimpact in Vlaanderen en leiden tot luchtweginfecties, astma, hart- en vaatziekten en vroegtijdige sterfte.
Volgens modelberekeningen worden alle Vlamingen blootgesteld aan te veel fijn stof (PM2,5) en ozon en bijna alle Vlamingen aan te veel stikstofdioxide. Daarom zijn er aanvullende inspanningen nodig om de luchtkwaliteit verder te verbeteren. Bovendien worden de Europese normen binnenkort strenger.
De luchtkwaliteit kan plaatselijk heel verschillend zijn
De lokale luchtkwaliteit kan soms erg sterk verschillen van plaats tot plaats. Lokale factoren zoals industrie, mobiliteit, houtstook .... hebben een belangrijke impact op de luchtkwaliteit.
Dat is onder andere het geval bij ‘street canyons’, smalle straten met hoge bebouwing waar de luchtvervuiling blijft hangen. Door de beperkte luchtstroming worden verontreinigende stoffen zoals uitlaatgassen slecht verdund, stapelen ze zich op en ontstaan er lokaal hoge concentraties, onder andere van stikstofdioxide. Dat tast de leefbaarheid voor de bewoners van deze straten sterk aan.
Ook houtstook kan plaatselijk een grote impact hebben. Uit metingen blijkt dat houtstook de grootste bron is voor fijn stof. Bij mistig en windstil weer valt de rook meteen neer en dan blijven de concentraties sterker ter plaatse hangen, in de eigen tuin of in die van de buren. Fijn stof is de meest vervuilende stof naar gezondheidsimpact. Zelfs bij zeer lage concentraties is fijn stof slecht voor de gezondheid. Een Vlaming verliest gemiddeld 15 gezonde levensmaanden door fijn stof.
Maatregelen op vlak van (groene) mobiliteit, ruimtelijke ordening, zero emissie stadsdistributie, het monitoren van zorgwekkende stoffen kunnen de luchtkwaliteit sterk verbeteren.
Met onze metingen kunnen we de luchtkwaliteit goed opvolgen en weten we waar er actie nodig
is. Dat vormt de basis voor de maatregelen die opgenomen worden in het Vlaams Luchtbeleidsplan en tweejaarlijks worden geëvalueerd door de VMM. Veel van de opgenomen acties vereisen lokale ingrepen of projecten.
De VMM zet daarom met steden en gemeenten lokale acties op en meet de impact in het kader van een gebiedsgerichte samenwerking. We geven advies, ondersteunen bij het uitvoeren van lokale luchtbeleidsplannen en meetcampagnes op maat en helpen bij het maken van geïnformeerde beslissingen en het implementeren van effectieve maatregelen op het terrein voor luchtkwaliteitsverbetering. Lokale besturen kunnen ook bij de VMM terecht voor ondersteuning bij het uitvoeren van luchtkwaliteitsmetingen en data-analyses. Of om knelpunten rond industriële luchtverontreiniging aan te pakken.
We ondersteunen lokale initiatieven in Kortrijk, Aalst, Gent, Brugge, Antwerpen, Roeselare, Sint-Niklaas, Herzele, Rumst, Harelbeke en Kampenhout. In Herzele bijvoorbeeld brengen we dat in de praktijk door burgerwetenschappers de effecten van de ingevoerde schoolstraat te laten nagaan, in overleg met het gemeentebestuur. Dat vergroot niet alleen het draagvlak, maar ook de impact van het gevoerde beleid. Bekijk hier een reportage over het project:
Steden en gemeenten kunnen zich op de website Samen voor Zuivere Lucht informeren over de luchtkwaliteit op hun grondgebied, zich laten inspireren door andere gemeenten en zelf actie ondernemen.
Lokale besturen en gemeentediensten staan dichter bij hun inwoners en ontvangen uit eerste hand alle klachten over houtstook, vragen over de gezondheid in drukke straten, vragen naar veiligere verkeersomgevingen en meer groenblauwe ruimte. Door samen te werken en geavanceerde tools en strategieën te implementeren kunnen lokaal besturen de luchtkwaliteit verbeteren. We geven twee voorbeelden.
Mobiliteit
Mobiliteit is een van de belangrijkste bronnen voor luchtverontreiniging. Er zijn verschillende mogelijkheden om de impact van de mobiliteit op de luchtkwaliteit te verminderen.
Gedragsverandering
Door betere wandel- en fietspaden in te richten en het openbaar vervoer aan te moedigen, kunnen gemeenten hun inwoners stimuleren om minder verplaatsingen met de auto te maken, waardoor er minder luchtverontreiniging is.
Mobiliteitsplanning
Daarnaast beschikken gemeenten over beleidsinstrumenten om het verkeer anders te organiseren. Via de ruimtelijke ordening en het vergunningenbeleid kunnen gemeenten beslissen dat ziekenhuizen, rusthuizen, scholen, kinderdagverblijven .... niet ingeplant zijn vlak naast drukke verkeersassen met een slechte luchtkwaliteit. Met het principe van de 15-minutenstad kunnen gemeenten ervoor zorgen dat alle belangrijke diensten bereikbaar zijn binnen de 15 minuten wandelen, fietsen of verplaatsen met het openbaar vervoer. Met circulatieplannen en vrachtroutenetwerken kunnen gemeenten het verkeer beter sturen en weghouden van druk bewoonde (of bezochte) plaatsen. Met de modelleringstools Car Vlaanderen kunnen gemeenten de impact van een lokale maatregel modelleren voor de luchtkwaliteit in een bepaalde straat.
Aanpak van street canyons
Via mobiliteitsplannen (zie hoger) kunnen gemeenten het verkeer verminderen of weghalen uit deze straten. Ze kunnen ook aaneengesloten bebouwing onderbreken met groenvoorziening, een parkje of een pleintje. Zo ontstaat er meer luchtcirculatie en wordt de luchtverontreiniging sneller en beter verdund.
Het aanplanten van bomen geeft verkoeling en zorgt voor een aangename omgeving. Gemeenten moeten wel waakzaam zijn dat de boomkruinen geen dak vormen dat een groot deel van de straat overdekt. Daardoor blijven verontreinigende stoffen hangen die de bomen zelf niet voldoende kunnen zuiveren.
Aan de rand van de stad of in een relatief open omgeving een groenbuffer aanleggen, heeft een positief effect: de verontreinigde lucht wordt naar boven gestuwd en kan daardoor gemakkelijker verdunnen.
Voorbeeld: van street canyon naar groene vallei (Kerk- en Pothoekstraat in Antwerpen):
In deze straten werden groene gevels en groene beplanting aangelegd. Dit stimuleert de luchtcirculatie en maakt de omgeving aangenamer om te wandelen en te fietsen, wat het autoverkeer ontmoedigt.
Groenere mobiliteit
Gemeenten kunnen het gebruik van elektrische voertuigen stimuleren door (meer en sneller) laadpalen te plaatsen. Zee kunnen ook zelf het goede voorbeeld tonen door het wagenpark van de gemeente zelf (sneller) over te schakelen naar elektrische voertuigen. Gemeenten die werk willen maken van groene mobiliteit kunnen terecht op de website www.ecoscore.be.
Houtstook
‘Hout het gezond’ is een communicatiecampagne waarmee de VMM het sensibiliseren over de impact van houtstook op de luchtkwaliteit wil aanmoedigen. We geven tips mee voor een milieuvriendelijker stookgedrag en hoe de hinder kan beperkt worden. We stellen het nodige communicatiemateriaal, tips en advies ter beschikking van lokale besturen en geven ook informatie over de regelgeving en handhaving.
Als lokaal bestuur heb je heel wat tools zelf in handen om te sensibiliseren en te handhaven, onder andere bij bouwvoorschriften. Je kan in je politiereglement ook laten opnemen dat houtstook verboden is bij ongunstige weersomstandigheden.
