PFAS wijdverspreid in Vlaams oppervlakte- en grondwater
PFAS in Vlaanderen
De VMM voerde in 2022 een grootschalige monitoringscampagne uit naar poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS) in oppervlakte- en grondwater. De resultaten tonen aan dat op bijna alle meetlocaties minstens één PFAS-component wordt gedetecteerd. Dit bevestigt dat PFAS wijdverspreid is in Vlaanderen. De waargenomen PFAS-concentraties in Vlaanderen zijn gelijklopend met die van onze buurlanden.
Voor oppervlaktewater worden de geselecteerde toetsingswaarden in het merendeel van de locaties (75-100%) overschreden. Voor grondwater zijn er kleine tot matige overschrijdingen van de geselecteerde toetsingswaarden (2-24% van de locaties voor freatisch en gespannen grondwater en 1-46% voor freatisch grondwater uit het toestandsmeetnet). Dit hangt sterk af van het type toetsingswaarde en de achterliggende beschermingsdoelstelling.
PFAS-bronnen
Het voorkomen van PFAS hangt duidelijk nauw samen met puntbronnen zoals o.a. brandweeroefenterreinen, historisch vervuilde industriële sites en bedrijfslozingen. Op basis van de metingen in afvalwater wordt een duidelijke PFAS-fingerprint met kenmerkende PFAS per sector opgesteld. Tegelijkertijd is deze PFAS-fingerprint moeilijk te vertalen naar oppervlaktewater omdat oppervlaktewater en andere milieucompartimenten ook worden gekenmerkt door diffuse, meer wijdverspreide PFAS-bronnen in Vlaanderen.
Op basis van de metingen zien we enkele duidelijke hotspots waar de concentraties veel hoger liggen dan de rest van Vlaanderen. Dit zijn de Palingbeek in Zwijndrecht, de Fabrieksloop in Willebroek, de Melsterbeek in Sint-Truiden, het zuiden van West-Vlaanderen en de Molenbeek in Ronse. Deze hotspots zijn vooral gelinkt aan historisch gebruik van PFAS.
PFAS-monitoring
De PFAS-crisis die incidenteel opdook op een aantal locaties, toonde dat de verspreiding van PFAS in het milieu beter in kaart moest gebracht worden. Daarom zette de VMM begin 2022 een grootschalige monitoringscampagne op naar PFAS in Vlaamse waterlopen. Zo wilden we een beeld krijgen van de verschillende PFAS-componenten en hun concentraties, naast de impact van mogelijke bronnen naar het oppervlaktewater. Er werd gemeten in afvalwater (bedrijfseffluent en RWZI’s), oppervlaktewater, grondwater, waterbodem en visweefsel. In opdracht van de VMM analyseerde studiebureau Arche alle verzamelde meetgegevens in een onderzoeksrapport.
De monitoringscampagne van de VMM werd mee gestuurd vanuit een hiervoor opgerichte klankbordgroep. Hierin waren o.a. alle betrokken instanties van de Vlaamse Overheid mee vertegenwoordigd (Departement Omgeving, afdeling Vlaams Planbureau voor Omgeving en afdeling handhaving, OVAM, het Departement Zorg, Instituut voor Natuur en Bosonderzoek en Aquafin). Voor een snelle communicatie van de eerste gevalideerde meetresultaten werd een automatische gegevensuitwisseling opgezet met o.a. het Departement Zorg en Afdeling Handhaving.
Aanpak PFAS-problematiek
PFAS zijn chemische stoffen die door de mens zijn gemaakt. Zij komen van nature niet in het milieu voor. Ze worden in vele industriële toepassingen en consumentenproducten gebruikt, zoals de teflon anti-aanbaklaag in pannen, cosmetica, textiel, brandblusschuim, schoonmaakmiddelen of smeermiddelen. PFAS kunnen schadelijke effecten hebben op de gezondheid van mensen.
De aanpak van PFAS, en bij uitbreiding andere zeer zorgwekkende stoffen (ZZS), wordt gecoördineerd in het PFAS-actieplan van de Vlaamse Overheid. Het plan bevat 50 acties waaraan verschillende partners in Vlaanderen samenwerken, zoals het Departement Omgeving, de VMM, de OVAM, het INBO, het Departement Zorg en het Departement Mobiliteit en Openbare Werken. De acties richten zich o.a. op bronaanpak, prioriteiten rond water, bodem en lucht, blootstelling van de mens aan PFAS, kennisuitwisseling en -doorstroming, communicatie en sensibilisering.
