Effect coronamaatregelen op luchtkwaliteit deels positief

De resultaten

• stikstofdioxide (NO₂) en zwarte koolstof: duidelijke daling tot 30-50%
• fijn stof: minder uitgesproken daling van hooguit enkele %
• ozon: stijging tot 30%

De impact verschilt per typelocatie:

• op landelijke locaties: minder verschil;
• op verkeersdrukke locaties: sterke daling voor NO₂ en zwarte koolstof.

Effect op de gezondheid

Stoffen als NO₂ en zwarte koolstof zijn schadelijk voor de gezondheid: zwarte koolstof kan kanker veroorzaken en stikstofdioxide veroorzaakt irritatie aan de luchtwegen en astma. De daling van deze stoffen zal dus een gunstig effect hebben op de volksgezondheid. Zeker als je weet dat een aantal van de verkeersdrukke plaatsen zich in stadscentra situeren. Daar heeft de verbetering in luchtkwaliteit een impact op heel wat mensen. 

De stijging van ozon op plaatsen met veel verkeer daarentegen geeft wel aan dat de problematiek complex is en dat een duurzaam beleid gericht op een drastische reductie van ozonvormende stoffen nodig blijft.

Hoe berekenen we een daling of stijging?

Door modelberekeningen die geen rekening houden met de coronamaatregelen naast effectieve metingen te leggen, kunnen we de impact van de maatregelen inschatten. Hoe gaat het in zijn werk? De onderstaande figuur geeft de gemiddelde NO₂-concentratie op een verkeersdrukke meetplaats in Antwerpen. De rechtse balk toont de concentraties die de VMM heeft gemeten na de invoering van de maatregelen. Op het eerste zicht lijkt het alsof er geen effect is, ondanks de gevoelige daling van het autoverkeer. Dat klopt niet: met normaal verkeer zou de laatste balk nog hoger geweest zijn (rood balkje). Dit komt omdat de concentraties van luchtvervuilende stoffen niet alleen bepaald worden door de uitstoot, maar ook door de weersomstandigheden. En net deze waren ongunstig tijdens de coronamaatregelen waardoor ze het effect van een lagere uitstoot verdoezelden. Met het model brachten we het effect van het weer in rekening.

Meer weten? Lees hierover ons vorige nieuwsbericht

Na validatie bleek het model de concentraties van NO₂, zwarte koolstof en ozon op een betrouwbare manier in te schatten. Voor fijn stof waren de modelresultaten iets minder betrouwbaar maar toch nog aanvaardbaar.

Op deze manier hebben we nu het volledige netto-effect van de coronamaatregelen op stikstofdioxide, zwarte koolstof, fijn stof en ozon in kaart kunnen brengen. Hieronder zie je de analyse voor de meetplaatsen in Antwerpen, Gent en een landelijke locatie (Houtem bij Veurne).

Lagere NO₂-concentraties

De impact van de coronamaatregelen op NO₂-concentraties in de lucht was groot. We zien de sterkste daling bij de meetplaatsen die het meest beïnvloed worden door de lokale uitstoot van het gemotoriseerde verkeer:

• Antwerpen: nettodaling van ongeveer 30-40%;
• Gent: nettodaling van ongeveer 20-40%;
• Veurne: daling van ongeveer 10%. Dit is dan ook een locatie met weinig verkeer.

De grafiek toont de weekgemiddelden van NO₂ voor een stedelijk verkeersmeetstation in Borgerhout. De coronamaatregelen startten in week 12 (stippellijn). De blauwe balk toont het gemiddelde dat de VMM gemeten heeft op het meetstation, de rode balk toont het verschil tussen de door het model berekende waarde en de gemeten waarde. Dit is het netto-effect van de maatregelen, of de extra hoeveelheid NO₂, als er geen coronamaatregelen waren geweest.

Ook voor zwarte koolstof een duidelijke impact

De sterkste dalingen zien we op plaatsen met veel verkeer:

• Antwerpen: daling van ongeveer 30-50%;
• Gent: daling van ongeveer 40-50%;
• Veurne: daling van ongeveer 15%.

De grafiek toont de concentraties op de meetplaats in Borgerhout.

Beperkt netto-effect voor fijn stof

Het netto-effect voor fijn stof is positief, maar zeer beperkt. Geen onverwacht resultaat. Want fijn stof heeft nog veel andere bronnen naast verkeer, zoals houtverbranding, industrie en landbouw. Daarnaast bestaat het gemeten fijn stof ook uit ‘secundair’ fijn stof. Dit ontstaat wanneer gassen in de atmosfeer met elkaar reageren. Hierbij is ammoniak uitgestoten door de landbouw belangrijk. Tijdens de coronamaatregelen waren er verschillende periodes met ‘lentesmog’ gevormd uit ammoniak en stikstofoxiden. Daarnaast waren er op sommige locaties ook perioden met heropwaaiend bodemstof. Door deze fenomenen kan het model de concentraties minder goed inschatten.

Coronamaatregelen hadden negatief effect op ozon

Dit zien we vooral op de verkeersstations. Dit komt omdat verkeer NO uitstoot dat op zijn beurt ozon afbreekt. Doordat er minder verkeer was, zakten de NO-concentraties en kon het gevormde ozon minder afgebroken worden. Opmerkelijk was wel dat die toename van ozon over een periode van 8 weken bleef aanhouden. Dit betekent waarschijnlijk dat er in de lucht nog voldoende precursoren waren (NO₂ en vluchtige organische stoffen) om ozon te vormen.

Impact op dagverloop van NO₂ en zwarte koolstof

Heel wat verkeer is gerelateerd aan woon-werkverkeer. Voor NO₂ resulteert dit in een typische scherpe piek tijdens de ochtendspits en een bredere piek in de avond. Tijdens de coronamaatregelen zien we enkel nog een ochtendpiek. Dit komt waarschijnlijk door de stabielere atmosfeer ’s morgens, doordat het verkeer ’s avonds meer gespreid is én omdat er geen recreatieverkeer (hobby’s, sociale activiteiten,…) meer was in de avonduren. De grafieken tonen ook dat de concentraties van de verschillende typegebieden dichter bij elkaar komen te liggen.

Dagverloop van de NO₂-concentraties voor de typegebieden in 2019

Dagverloop van de NO₂-concentraties voor de typegebieden tijdens de coronamaatregelen (16/03-03/05/2020)

Lees het rapport 'Effecten COVID-19-maatregelen op luchtkwaliteit Vlaanderen'