Concentratie stikstofdioxide (NO₂) in de omgevingslucht

Gezondheidseffect & Natuurimpact

Stikstofdioxide komt via de ademhaling in het lichaam. Zowel korte episodes van hoge concentraties als langdurige blootstelling aan lage concentraties (5 - 10 µg/m³) zijn schadelijk, ze veroorzaken:

• Irritaties van de luchtwegen.
• Astma bij kinderen.
• Stikstofoxiden dragen bij tot de vorming van ozon en fijn stof die ook schadelijke effecten hebben op de gezondheid.

In de natuur dragen stikstofoxiden bij aan verzuring en vermesting:

• Stikstofdepositie vermindert de plantendiversiteit en maakt planten gevoeliger voor stress door bv. droogte en insecten.
• De kwaliteit van het grondwater daalt door uitspoeling van nitraat en metalen.

Doelstellingen 

Naam	Doelstelling	Meetplaatsen die doelstelling halen in 2023
Europese grenswaarde	jaar: 40 µg/m³	Monitoren: 49/49  Samplers: 50/50  Model: 99,98 %
	uur: maximaal 18 uur per jaar > 200 µg/m³	49/49
Europese alarmdrempel	400 µg/m³ gedurende 3 opeenvolgende uren	49/49
WGO-advieswaarde	jaar: 10 μg/m³	Monitoren 11/49  Samplers 7/50  Model: 46 %
	dag: maximaal 3 dagen per jaar > 25 µg/m³	1/49
	uur: 200 µg/m³	49/49
Vlaamse Luchtbeleidsplan	Voldoen aan de WGO-advieswaarden tegen 2050	/
	In elke gemeente t.o.v. 2016 een halvering van het aantal mensen dat woont op een locatie waar NO2-jaargemiddelde > 10 µg/m³ (tegen 2030)	/

Toestand in 2023

Toetsing aan Europese Regelgeving

In 2023:

• Respecteerden alle meetplaatsen (automatische monitoren en passieve samplers) de Europese grenswaarde voor jaargemiddelden.
• Respecteerden alle meetplaatsen met automatische monitoren de Europese grenswaarde voor uurwaarden en de alarmdrempel.
• Berekent het ATMO-Street-model geen overschrijdingen van de Europese jaargrenswaarde, uitgezonderd zeer beperkt langs de ringwegen rond Antwerpen en Gent en bij tunnelmonden. 0,02 % van de Vlamingen wonen in een gebied waar de EU-jaargrenswaarde wordt overschreden.

Toetsing aan WGO-advieswaarden

In 2023 werd in Vlaanderen:

• De jaaradvieswaarde op het merendeel van de meetplaatsen overschreden (uitgezonderd een aantal meetplaatsen in landelijke of natuurgebieden).
• De dagadvieswaarde op bijna alle meetplaatsen overschreden, uitgezonderd op de landelijke meetplaats in Walshoutem.
• De uuradvieswaarde overal gerespecteerd.

Toetsing aan doelstellingen Vlaamse Luchtbeleidsplan

In 2023 voldeden 72 % van de gemeenten (215 van de 300 Vlaamse gemeenten) aan de doelstelling om het aantal inwoners in hun gemeente blootgesteld aan een NO₂-jaargemiddelde hoger dan 10 µg/m³ te halveren ten opzichte van het aantal blootgestelde inwoners in 2016. Deze doelstelling dient tegen 2030 in elke gemeente behaald te worden. 

Er is een grote variatie in NO₂-jaargemiddelden tussen meetplaatsen:

• Het laagste jaargemiddelde werden gemeten in een natuurgebied in Tielt-Winge (5 µg/m³).
• Het hoogste jaargemiddelde werd gemeten langs een drukke gewestweg in Houthalen-Helchteren en in een drukke street canyon in Gent-Centrum (35 µg/m³).

Als we kijken naar de modelkaart, dan zien we de hoogste gemodelleerde NO₂-jaargemiddelden in steden, in industriële gebieden en nabij druk wegverkeer, met daarbij:

• De hoogste concentraties in de Antwerpse agglomeratie en de Antwerpse haven
• Verhoogde concentraties in de noordrand van Brussel, in Gent en de Gentse Kanaalzone en in de meeste centrumsteden.
• Verhoogde concentraties rond de snelwegen en langs kleinere verkeersaders

Niet alleen het verkeersvolume maar ook de doorstroming speelt een belangrijke rol. Aaneengesloten bebouwing, maar ook 'stop-and-go'-verkeer aan kruispunten resulteren in verhoogde NO₂-concentraties.

Evolutie

• Globaal zien we een geleidelijke daling van de NO2-jaargemiddelden en van het aantal dagen met daggemiddelden hoger dan 25 µg/m³ in alle typegebieden.
• In 2023 zien we in alle typegebieden een sterke daling t.o.v. 2022.
• De knik in 2020 is een gevolg van de toen geldende coronamaatregelen, waardoor er minder wegverkeer was en dus minder uitstoot door wegverkeer.
• Er is een uitgesproken verschil tussen de typegebieden. De hoogste concentraties zien we op de verkeersgerichte meetplaatsen, de laagste concentraties op de landelijke meetplaatsen.

Hoe pakken we dit aan?

Een daling van de NO₂-concentraties kan het best bereikt worden via maatregelen voor het wegverkeer. Deze maatregelen zijn vooral gericht op een modale verschuiving, minder kilometers over de weg en een vergroening van de vloot (zie indicatoren samenstelling wagenpark en activiteiten wegverkeer). Lokaal kan een snelheidsverlaging een positief effect hebben voor de omwonenden of de natuur in de buurt. Door in te zetten op walstroom verminderen we de NO_x-uitstoot van scheepvaart.

Een volledig overzicht van de maatregelen voor de verbetering van de luchtkwaliteit in Vlaanderen vind je in het Vlaams Luchtbeleidsplan 2030. Een bespreking van de voortgang van de maatregelen staat in het voortgangsrapport over het luchtbeleidsplan 2030. Een herziening van het Luchtbeleidsplan is in opmaak.

Ook in het stikstofbeleid (Stikstofdecreet) staan maatregelen om de uitstoot van stikstof terug te dringen met behoud van economische ontwikkeling.

Meer informatie

• Waar liggen de meetplaatsen en welke concentraties werden er gemeten (excel)?
• Naar de actuele NO2-concentratie, overschrijdingen en evolutie van de NO2-jaargemiddelden per meetplaats.
• Meer uitleg over het ATMO-Street-model
• Wat is het verschil tussen de Europese doelstellingen en de WGO-advieswaarden?