Chemische samenstelling van fijn stof (PM₂,₅)
- Secundair fijn stof is qua massa de belangrijkste component van PM2,5, Het ontstaat uit chemische reacties van NH3, NOx en SO2 in de lucht.
- Op de tweede en derde plaats komen organische massa en de 'andere' fractie (o.a. aan stofdeeltjes gebonden water en mineraal stof).
- De gemiddelde chemische samenstelling varieert relatief weinig over de jaren.
- In de steden bevat PM2,5 meer elementair koolstof en organische massa, vooral door verkeer en gebouwenverwarming.
- In 2023 maten we op alle drie de meetplaatsen een daling voor bijna alle fracties, behalve voor zeezout. Het gunstige weer met relatief veel wind en neerslag speelt hierin waarschijnlijk de hoofdrol.
Gezondheidseffect
Fijn stof komt via inademing in ons lichaam, hoe kleiner de deeltjes hoe dieper ze in het menselijk lichaam kunnen doordringen en hoe meer schade ze kunnen veroorzaken:
- Hoe klein de blootstelling ook is, er is altijd een risico op een schadelijk effect op de gezondheid.
- Kortdurende blootstelling aan hogere concentraties veroorzaken vroegtijdige sterfte, verhoogde ziekenhuisopnames vanwege hart- of longproblemen, acute en chronische bronchitis en astma-aanvallen.
- Langdurige blootstelling (maanden tot jaren) veroorzaken vroegtijdige sterfte, vooral bij mensen met chronische hart- of longziekten, een verminderde groei van de longfunctie bij kinderen, longkanker alsook borstkanker en kanker in het spijsverteringsstelsel.
Naast gezondheidseffecten heeft fijn stof een invloed op het klimaat: naargelang de samenstelling kan fijn stof zowel voor afkoeling als voor opwarming zorgen.
Toestand in 2023
De PM2,5-fractie op de landelijke meetplaats in Retie bestond gemiddeld uit:
- 39 % secundaire anorganische ionen (=som van ammonium, nitraat en niet-zeezout-sulfaat).
- 35 % organische massa (koolstof bevattende deeltjes die o.a. ontstaan bij houtverbranding).
- 3 % elementair koolstof (dieselroet).
- 6 % zeezout.
- 17 % andere (o.a. aan stofdeeltjes gebonden water en mineraal stof).
Er werden ook metingen uitgevoerd op een stedelijke achtergrondlocatie in Gent en in Antwerpen. In vergelijking met de landelijke meetplaats zien we er:
- Een grotere bijdrage van elementair koolstof en organische massa, door verkeer, gebouwenverwarming en mogelijk ook deeltjes die vrijkomen bij het koken van eten.
- Een hogere bijdrage van zeezout die verklaard kan worden door de kleinere afstand tot de zee in vergelijking met Retie.
Evolutie
De relatieve samenstelling is vrij constant over de jaren. T.o.v. het vorige jaar zien we in 2023:
- Op de drie meetplaatsen was de bijdrage van zeezout bij de hoogst gemeten waarden sinds de start van de metingen. Dit geeft aan dat er veel zuivere lucht werd aangevoerd van over de oceaan.
- De jaargemiddelden voor elementair koolstof zijn de laagste ooit gemeten, hoogstwaarschijnlijk het gevolg van verdere verschoning van het wagenpark en gunstige weersomstandigheden.
- In Gent was in 2023, de 'andere' fractie duidelijk lager dan de voorbije jaren. Dit heeft vermoedelijk te maken met de afgewerkte heraanleg van het Baudelopark waardoor er minder stof opwaait of geen stof van werken meer aanwezig is.
- Ook in Retie en Antwerpen was de 'andere' fractie beduidend lager dan de voorbije 2 jaren. Waarschijnlijk zorgde gunstig weer voor minder opwaaiend bodemstof, dat een belangrijk aandeel heeft in deze fractie.
Meer informatie
Naast de meetplaats in Retie, Gent en Antwerpen heeft de VMM de chemische samenstelling van fijn stof ook onderzocht op andere plaatsen tijdens tijdelijke chemkar-studies. De resultaten hiervan staan in onderstaande rapporten:
- Chemkar PM10 - stedencampagne 2 2013-2014
- Chemkar PM10 - stedencampagne 2011-2012
- Chemkar PM10 - chemische karakterisering van fijn stof in Vlaanderen 2010
- Chemkar PM10 - chemische karakterisatie van fijn stof in Vlaanderen 2008-2009
- Chemkar PM10 - chemische karakterisatie van fijn stof in Vlaanderen 2006-2007